Thema: Diversiteit en Migratie

Een dag in Atlas: superdiversiteit is geen keuze, het is realiteit 

Zaterdagochtend vroeg stapten we het Atlasgebouw in Antwerpen binnen en de sfeer was meteen voelbaar. Geen kille overheidsinstelling, maar een warme, open plek. Aan de muren hangen indringende portretten van mensen met een vluchtverhaal. Geen cijfers, geen labels, maar gezichten die je aankijken. Opeens zijn het geen "vluchtelingen" meer, maar moeders, vaders, jongeren, buren. Mensen zoals jij en ik. Hun ogen trokken me stil. Geen woorden, geen uitleg, alleen blikken die verhalen vertelden. Geen cijfers, geen categorieën. Gewoon mensen. Mensen van wie ik het verhaal nog niet kende, maar dat ik wil leren kennen. 

Superdiversiteit uitgelegd door Dirk Geldof 

We begonnen de dag met Dirk Geldof, professor en onderzoeker aan de Universiteit Antwerpen. Hij is iemand die zelfs op zaterdagochtend met overtuiging en scherpte komt spreken. Zijn boek over superdiversiteit hadden we op voorhand gelezen. 

Het was een zeer leerrijke en boeiende lezing. Antwerpen is sinds 2019 een “minority majority city”: meer dan 55% van de inwoners heeft een migratieachtergrond. Maar het gaat verder dan cijfers. De diversiteit binnen die diversiteit groeit: nationaliteiten, talen, religies, migratiemotieven. Het is geen homogene groep. En dat vraagt een andere manier van denken. Weg van het hokjesdenken, voorbij het “wij versus zij”. 

Tijdens de sessie stelde iemand een prangende vraag: “Waarom komen vluchtelingen naar België en niet gewoon naar buurlanden van hun conflictgebied?” Dirk antwoordde rustig, maar scherp. Dit is exact waarom het belangrijk is om met objectieve onderzoekers te spreken, zei hij. Want hoewel politici vaak doen alsof we overstroomd worden, is dat gewoon niet waar. De overgrote meerderheid van vluchtelingen blijft in de buurlanden. Wie toch naar België komt, doet dat meestal omdat hier familie of kennissen wonen. Het zijn geen gelukszoekers, maar mensen die op zoek zijn naar veiligheid én verbondenheid. 

Een ander sterk moment was toen Dirk vroeg: “Hoe lang blijven we mensen als migrant benaderen?” Bijna de helft van de mensen met migratieachtergrond is in België geboren. En toch blijft een andere huidskleur vaak onterecht gelijkgesteld aan “niet van hier”. Maar deze mensen zijn van hier. Ze zijn made in Belgium. We blijven steken in oud denken, terwijl de samenleving al lang veranderd is. 

Volgens Dirk is superdiversiteit niet zomaar een gevolg van migratie, maar ook van demografische processen: jonge gezinnen die verhuizen, de wooncrisis, verschillen in geboortecijfers... De samenleving verandert, niet een beetje, maar structureel. En onze manier van kijken moet mee evolueren. 

Een blik op inburgering met Petia 

Na de lezing volgde een open vragensessie, en daarna een welverdiende lunch. Het voelde goed om na zo’n intens en inhoudelijk deel even te kunnen praten en verbinden met elkaar. 

In de namiddag werden we verwelkomd door Petia, stafmedewerker bij Atlas. Ze nam ons mee in hoe Atlas werkt en hoe het inburgeringsbeleid door de jaren heen is veranderd. Interessant was dat in 2023, 70% van de nieuwkomers in Antwerpen uit EU-landen kwam, en 30% uit niet-EU-landen. Toch ligt de publieke focus vaak enkel op die laatste groep. 

Het inburgeringstraject blijkt een belangrijke eerste stap voor nieuwkomers: Nederlands leren, een cursus over het leven in België volgen, aansluiting vinden bij VDAB, en deelnemen aan sociale activiteiten. Maar helaas bleek ook dat veel nieuwkomers die willen werken, dat nog niet kunnen, door administratieve drempels en trage processen. Het frustreerde me. Zeker als je hoort hoe gemotiveerd velen zijn. Daarbovenop komt een nieuwe verplichte inburgeringstest, maar de lesgevers weten zelf nog niet wat die precies zal inhouden. Het roept vragen op over transparantie en uitvoerbaarheid. 

Verhalen, herkenning en microagressies 

We sloten af met een gesprek over microagressies die subtiele, soms onbedoeld kwetsende opmerkingen of gedragingen die mensen met een migratieachtergrond vaak meemaken. We deelden persoonlijke ervaringen. Wat me trof, was hoe verschillend onze verhalen waren, en tegelijk ook hoe herkenbaar. Struggles van jongeren met migratieroots zijn misschien anders van vorm, maar de kern is vaak dezelfde: zoeken naar erkenning, naar ruimte om jezelf te mogen zijn. 

Wat blijft hangen? 

Wat ik meeneem van deze dag? Dat onze samenleving sneller verandert dan onze manieren van kijken en denken. En dat het tijd is om die kaders aan te passen. Niet morgen, maar vandaag. Superdiversiteit is geen toekomstbeeld, het is ons heden. Het is aan ons om daar op een waardige, verbonden en eerlijke manier mee om te gaan. Maatschappelijke leiders van morgen zijn mensen die verbinding durven aangaan, over grenzen heen. Die luisteren naar verhalen zowel de mooie én de pijnlijke, en die beseffen dat echte verandering begint bij erkenning. Want alleen in dialoog, met openheid en actief pluralisme, bouwen we samen aan een samenleving waarin iedereen telt. 

Yannick en Jamila delen ook mee wat ze zelf hebben geleerd. 
 
Yannick: Ik heb geleerd dat diversiteit door de veelvuldigheid ervan zich per definitie niet in één oplossing of conclusie laat vatten. Migratie mag dan wel iets groots en oncontroleerbaars lijken, dat enkel op wereldschaal begrepen kan worden, integratie is iets vatbaars en op kleine schaal kun je een gigantisch verschil maken.  

Jamila: Ook vandaag zagen we dat we niet om de superdiverse samenleving heen kunnen. Door diversiteit te omarmen in plaats van te focussen op negatieve verhalen, openen we nieuwe perspectieven. Ons diverse groepje toonde moed door persoonlijke verhalen te delen — een kracht die echte maatschappelijke leiders (in spe) siert en anderen inspireert.